အမျိုးသားဒီမိုကရေစီ မဟာမိတ်တပ်မတော် (NDAA) မိုင်းလားတပ်ဖွဲ့ ထိန်းချုပ်နယ်မြေအတွင်း မြေရှားသတ္တုတွင်း ၁၉ ခု ရှိနေကြောင်း ရှမ်းလူ့အခွင့်အရေးမဏ္ဍိုင်က ဒီနေ့ ဩဂုတ် ၂၅ ရက်မှာ ထုတ်ပြန်ပါတယ်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ အစောပိုင်းက ဓာတ်ပုံတွေအရ အဆိုပါဒေသမှာ မြေရှားသတ္ထုတွင်း ၃ ခုသာ တွေ့ရှိရပြီး ၎င်းအနက် နှစ်ခုမှာ အသုံးမပြုတော့တဲ့ သတ္ထုတွင်းဖြစ်နေပြီဖြစ်ကြောင်း ဆိုပါတယ်။
၂၀၂၁ ခုနှစ်မှာ အသုံးပြုနေခဲ့တဲ့ သတ္ထုတွင်းတစ်ခုဟာလည်း အခုအခါ အသုံးမပြုတော့တာကြောင့် ၂၀၂၅ ခုနှစ်မှာ တွေ့ရှိရတဲ့ နေရာ ၁၈ ခုမှာ ထည့်သွင်းရေတွက်ထားခြင်း မရှိကြောင်း၊ ပြီးခဲ့တဲ့ ၄ နှစ်အတွင်း မြေရှားသတ္ထုတူးဖော်မှုမှာ အဆမတန် တိုးပွားလာခဲ့ကြောင်း ဆိုပါတယ်။
လက်ရှိ တည်ရှိနေတဲ့ သတ္ထုတွင်းနေရာ ၁၉ ခုစလုံးဟာ ကချင်ပြည်နယ်ရှိ မြေရှားသတ္ထုတွင်းတွေလို စက်ဝိုင်းပုံစံဓာတ်ပြုကန်တွေကို အတန်းလိုက်တွေ့မြင်ရပြီး ၎င်းမှာ မြေရှားသတ္ထုတွေ ထုတ်ယူဖို့ နေရာမှာပင် ဓာတုဗေဒနည်းနဲ့ ပျော်ဝင်စေခြင်း နည်းလမ်းကို အသုံးပြုနေကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။
NDAA နယ်မြေရှိ သတ္ထုတွင်းတွေမှ အလုပ်သမားတွေ လူမှုကွန်ရက်မှာ တင်ထားတဲ့ ဗီဒီယိုတွေမှာလည်း အဆိုပါ ဓာတုဗေဒနည်းနဲ့ ပျော်ဝင်စေတဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ စက်ပစ္စည်းတွေကို တွေ့မြင်ရပြီး ဓာတုဗေဒပစ္စည်းတွေ ထည့်ထားတဲ့ အိတ်ထောင်ပေါင်းများစွာ နဲ့ ဓာတုဆေးရည်တွေ ထိုးသွင်းဖို့ ပိုက်လိုင်းတွေနဲ့ ဖုံးလွှမ်းနေတဲ့ တောင်စောင်းတွေကိုလည်း တွေ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
လက်ရှိ သတ္ထုတွင်းတွေအနက် ၁၆ ခုမှာ လည်ပတ်နေဆဲဖြစ်တာကို ဓာတ်ပြုကန်တွေအတွင်း အရည်တွေ ပြည့်နေခြင်းအားဖြင့် တွေမြင်နိုင်ပြီး ကျန်သုံးခုမှာ မေလအတွင်း တည်ဆောက်နေဆဲဖြစ်သော်လည်း တည်ဆောက်ဆဲ စက်ဝိုင်းပုံကန်တန်းတွေကြောင့် ခွဲခြားသိရှိနိုင်ပြီး ဖြစ်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
သတ္ထုတွင်းအများစုဟာ တရုတ်နယ်စပ် နဲ့ လေးကီလိုမီတာခန့်အကွာ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အထက ပေ ၄၀၀၀ မှ ၅၀၀၀ ကြားရှိတဲ့ မြင့်မားသော တောင်တန်းဒေသမှာ တည်ရှိကြောင်း၊ ထိုဒေသမှ ရေးတွေဟာ နပ်ချောင်းအတွင်းသို့ စီးဝင်ပြီး အဲဒီချောင်းဟာ တောင်ဘက်ကို ဆက်လက်စီးဆင်းကာ မဲခေါင်မြစ်ရဲ့ မြစ်လက်တက်တစ်ခုဖြစ်တဲ့ လွေမြစ်အတွင်းသို့ စီးဝင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
သတ္ထုတွင်း လေးခုသာ လွေမြစ်ရဲ့ တောင်ဘက်ရှိ တောင်တန်းတွေမှာ တည်ရှိပြီး အဆိုပါ သတ္ထုတူးဖော်ရာ နေရာမှ ရေတွေဟာ မြောက်ဘက်ကို စီးဆင်းပြီး လွေမြစ်အတွင်း ဝင်ရောက်တယ်လို့ ဖော်ပြထားပါတယ်။
လွေမြစ်ဟာ လာအို၊ မြန်မာ၊ ထိုင်း နယ်စပ်တွေ ဆုံရာ ရွှေတြိဂံမြစ်ဆုံရဲ့ အရှေ့မြောက်ဘက် ၁၂၅ ကီလိုမီတာခန့်အကွာ လာအိုနိုင်ငံ လုံနမ့်သာ ခရိုင်ရဲ့ တဖက်ကမ်းဖြစ်တဲ့ ဆွပ်လွေ နေရာမှာ မဲခေါင်မြစ်နဲ့ ပေါင်းဆုံတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
မြေရှားသတ္ထုတွေအားလုံးဟာ ၁၉၈၉ ခုနှစ်၊ မြန်မာစစ်အစိုးရနဲ့ အပစ်အခတ် ရပ်စဲရေး လက်မှတ်ရေးထိုးပြီး ချိန်မှစ၍ NDAA က ထိန်းချုပ်ထားတဲ့ အထူးဒေသ (၄) နယ်မြေအတွင်းမှာ တည်ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
မြေရှားသတ္ထု တူးဖော်မှုအပြင် အခြားသတ္ထုတူးဖောင်မှုတွေလည်း လွေမြစ်တစ်လျှောက်မှာ လုပ်ဆောင်နေပြီး ရေထုညစ်ညမ်းမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေလျက်ရှိကြောင်း၊ မြေရှားသတ္ထုတွေဟာ တရုတ်နိုင်ငံ နဲ့ နယ်စပ်တောင်တန်း တစ်လျှောက်မှာ ရှစ်ကီလိုမီတာရှည်လျားစွာ တည်ရှိနေတဲ့ မင်းဂနိစ် (manganese) သတ္ထုတွင်းတန်းရဲ့ အနောက်ဘက် ကီလိုမီတာအနည်းငယ်အကွာမှာ တည်ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
၂၀၀၆ ခုနှစ်ကတည်းက လားဟူအမျိုးသားဖွံ့ဖြိုးရေးအဖွဲ့ (LNDO) ဟာ တရုတ်သတ္ထုတွင်း အလုပ်သမား ၁၀၀၀ ကျော်က လုပ်ဆောင်နေတဲ့ အဆိုပါဒေသရှိ မင်းဂနိစ် သတ္ထုတူးဖော်မှုက အနီးအနားရှိ တိုင်းရင်းသား အန်း (En) နဲ့ လွယ်လ (Loila) လူမျိုးတွေ နေထိုင်တဲ့ တောင်ပေါ်ရွာ နှစ်ရွာရဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ ကျန်းမာရေးကို မည်ကဲ့သို့ ထိခိုက်စေကြောင်း ဖော်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။
လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၂၀ အတွင်း မင်းဂနိစ်သတ္ထုတူးဖော်မှုဟာ သိသိသာသာ တိုးမြင့်လာခဲ့ပြီး သတ္ထုရိုင်းအညစ်အကြေး ရေတွေဟာ တောင်ဘက်ကို စီးဆင်းကာ လွေမြစ်အတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လျက်ရှိတယ်လို့ ရှမ်းလူ့အခွင့်အရေးမဏ္ဍိုင်ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်မှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
